μέσα στο μεγαλείο της ζωντανής φλόγας·
η καρδιά, διψασμένη, στα κρυστάλλινα νερά αγωνίζεται
ούτε προσέχει την άτρακτο ούτε φοβάται τον στόχο του κυνηγού·
το δειλό πουλί, επιστρέφοντας από πάνω,
για να ενωθεί με τους συντρόφους του, δεν βλέπει ότι το δίχτυ πλησιάζει […]
Giordano Bruno, Ανταμοιβή
Έζησε στην εποχή που οι ιστορικοί ονομάζουν Αναγέννηση. Την εποχή, μάλιστα, που υποτίθεται ότι είχε ωριμάσει αυτή η αναγέννηση. Ιταλός ων, βρέθηκε στην καρδιά των γεγονότων. Ούτε η δική του εποχή δεν τον αναγνώριζε σαν επιστήμονα, με τα τότε μέτρα για το τί είναι επιστήμη. Ούτε και σήμερα θα τον θεωρούσαν, βέβαια, αμιγή επιστήμονα. Και καλά θα έκαναν, αφού η σύγχρονη επιστήμη υπακούει σε νέες αυθεντίες και διαθέτει άλλου τύπου όπλα. Άλλωστε, η εξειδίκευση έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, που απογυμνώνεται όλο και περισσότερο από τις πιθανότητες μιας συνολικής και βαθύτερης γνώσης της ίδιας της ζωής. Ο Giordano Bruno, λοιπόν, δεν ήταν επιστήμονας. Το εύρος των γνώσεων, μα κυρίως των αναζητήσεών του θα τον κατέτασσε απευθείας στους προσωκρατικούς, που δήλωναν ότι είναι επιστήμονες, ούτε φιλόσοφοι, ούτε τίποτε, αλλά ήταν όλα αυτά και ακόμη περισσότερα.
Το βραχύ τού βίου
Γεννιέται το 1548 στην Νόλα της Καμπανίας, κοντά στη Νάπολη, από πατέρα στρατιωτικό, που υπηρετούσε τους ισπανούς. Σε ηλικία 11 ετών πηγαίνει στη Νάπολη, για να λάβει ανθρωπιστική παιδεία και να σπουδάσει λογική και διαλεκτική. Την περίοδο εκείνη κάνει μελέτες στην απομνημόνευση και την μνημοτεχνική. Σε αυτά τα χρόνια η εκκλησία έχει το μονοπώλιο στην γνώση και ο μόνος τρόπος για να σπουδάσει κάποιος, είναι μέσω αυτής. Έτσι, το 1565, εισέρχεται στο τάγμα των δομινικανών μοναχών και αλλάζει το όνομά του από Fillippo σε Giordano. Σε ηλικία 24 ετών χρίζεται ιερέας, αλλά συζητά ελεύθερα τις δοξασίες του Άρειου, που αρνιόταν τη θεϊκή φύση του Χριστού. Αμφισβητεί από νωρίς βασικά χριστιανικά δόγματα (την θεϊκότητα του Χριστού, την άμωμη σύλληψη και την μετουσίωση), με αποτέλεσμα να προσαχθεί σε δίκη, ενώπιον του ελεγκτή του τάγματος των δομινικανών μοναχών. Καταφέρνει, όμως, να καταφύγει στη Ρώμη, τον Φεβρουάριο του 1576.
Εκεί κατηγορείται, συκοφαντούμενος, για δήθεν συμμετοχή σε δολοφονία και καταφέρνει πάλι να διαφύγει στην βόρειο Ιταλία. Το 1576, τέσσερα χρόνια μετά τη χειροτόνησή του, αποσχηματίζεται, αρνείται, δηλαδή, τη μοναχική ζωή. Εκείνην την περίοδο δέχεται ισχυρή επίδραση απ’ τον δάσκαλό του Francesco Patrizi, που δίδασκε φιλοσοφία στη Ferrara και στην Padua. Από αυτόν μυείται στον χριστιανικό μυστικισμό και στον πλατωνισμό. Αργότερα, ο Bruno επιχειρεί να στηρίξει μία ευρύτερη φιλοσοφική θεωρία, προσπαθώντας να ενδυναμώσει τις πλατωνικές θεωρίες περί ψυχής με την ηλιοκεντρική θεωρία των πυθαγορείων, τον ατομισμό του Λεύκιππου και του Δημόκριτου και τον μυστικισμό του Πλωτίνου.
Για τον Bruno το σύμπαν είναι μια ενότητα γεμάτη ζωή. Γι’ αυτόν θεός και σύμπαν είναι όροι συνώνυμοι. Αφ’ ότου αφήνει τον μοναχικό βίο, μετακινείται διαρκώς από χώρα σε χώρα. Πηγαίνει στην Γενεύη, όπου κυριαρχούσε ο καλβινισμός, τον ασπάζεται, αλλά τον εγκαταλείπει, όταν καταλαβαίνει αηδιασμένος ότι διέπεται από την ίδια μισαλλοδοξία με τον καθολικισμό. Τον συλλαμβάνουν, τον αφορίζουν και τον δικάζουν, αλλά χάρη στην ευγλωττία του καταφέρνει να γλυτώσει. Το 1581 τον βρίσκει στο Παρίσι. Εκεί, με την εύνοια του βασιλιά Ερρίκου Γ΄, καταφέρνει να δημοσιεύσει τρεις εργασίες του για την μνημοτεχνική, όπου προσπαθεί να διερευνήσει νέες μεθόδους πρόσληψης της πραγματικότητας.
Το καλοκαίρι του 1583 ξεκινά μια σειρά διαλέξεων στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υποστηρίζοντας την κίνηση της γης και την ορθότητα της ηλιοκεντρικής θεωρίας, σε αντίθεση, βέβαια, με την ακίνητη γη του γεωκεντρικού συστήματος. Βέβαια, οι απόψεις του δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Στο διάστημα που έμεινε στην Αγγλία, ο John Bossy (στο έργο του Giordano Bruno: υπόθεση πρεσβεία) υποστηρίζει ότι ο Bruno ήταν μυστικός πράκτορας, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο. Το θεωρούμε ιδιαίτερα απίθανο. Τον Οκτώβριο τού 1583 επιστρέφει στο Παρίσι, όπου και πάλι δεν μένει σιωπηλός. Με τα έργα του στηλιτεύει και εκθέτει τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία, επιτιθέμενος στην αυθεντία του Αριστοτέλη, που τότε θεωρούνταν ιερή, καθώς οι αριστοτελικές απόψεις ήταν στηρίγματα του χριστιανικού κοσμοειδώλου. Ο Bruno μιλούσε για την ειρηνική συνύπαρξη όλων των θρησκειών, μέσα από την αλληλοκατανόηση, την ελευθερία και τον διάλογο. Η τοπική λουθηρανική εκκλησία τον αφορίζει, αλλά αυτός ούτε πτοείται ούτε μετανοεί και συνεχίζει την συγγραφή του έργου του.
Τον Αύγουστο του 1591 τον προσκαλεί ο βενετός πατρίκιος Giovanni Mocenigo και επιστρέφει στην Ιταλία. Ο Bruno υπολόγιζε ότι θα του πρόσφεραν την έδρα φιλοσοφίας της Padua, αλλά το 1592 η έδρα δίνεται στον Γαλιλαίο. Ο Bruno απογοητευμένος, επιστρέφει στην Βενετία. Αυτή η επιστροφή είναι η αρχή του τέλους του. Το Μάιο του 1592 καταγγέλλεται στην Ιερή Εξέταση της Βενετίας για τις αιρετικές του απόψεις για την απειρότητα του σύμπαντος και τη διδασκαλία του για την ύπαρξη πολλών κόσμων. Συλλαμβάνεται, ανακρίνεται και φυλακίζεται. Υπερασπίζεται με σθένος τις απόψεις του. Στις 27 Ιανουαρίου του 1593 οδηγείται στο ρωμαϊκό ανάκτορο του San Oficio, μπροστά στον καρδινάλιο Roberto Francesco Bellarmino, που το 1616 θα αναλάμβανε και την υπόθεση του Γαλιλαίου. Ο Bellarmino ήταν ορκισμένος εχθρός της κοπερνίκειας επιστημονικής θεωρίας και το έργο του Κοπέρνικου De Revolutionibus είχε ενταχθεί ήδη στα απαγορευμένα βιβλία από την ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Τόσο ο Bruno, όσο και ο Γαλιλαίος συνέχισαν την θεωρία του Κοπέρνικου.
Στα επτά χρόνια της φυλάκισής του ανακρίνεται και βασανίζεται συνεχώς. Τα μαρτύρια, οι ταπεινώσεις και οι απειλές δεν τον κάμπτουν και αρνείται ως το τέλος να αποκηρύξει τις φιλοσοφικές του απόψεις. Υποστηρίζει ότι δεν ξέρει τι ακριβώς περιμένουν οι ιεροεξεταστές από αυτόν να αποκηρύξει. Φτάνουν στο σημείο να του ράψουν το στόμα, για να πάψει να μιλά. Ο πάπας Κλήμης Η΄ διατάζει τελικά την καταδίκη του. Στις 8 Φεβρουαρίου 1600 αποφασίζει να τον τιμωρήσουν με τον επιεικέστερο τρόπο, δηλαδή… χωρίς να χυθεί αίμα. τουτέστιν να καεί ζωντανός στην πυρά!
Στις 17 Φεβρουαρίου 1600 ο Giordano Bruno καίγεται ζωντανός στο Campo Dei Fiori, στην αγορά των λουλουδιών της Ρώμης. Τον φιμώνουν, τον δένουν στον πάσαλο και τον στήνουν ζωντανό στην πυρά. Έχει μείνει ιστορική η απάντησή του στους δικαστές του: Ίσως ο φόβος σας να εκδώσετε δικαστική απόφαση εναντίον μου είναι μεγαλύτερος από τον δικό μου φόβο να την αποδεχτώ.
Τα έργα του και οι απόψεις του
Όταν κάποιος θυσιάζεται με τέτοιο σθένος για τις απόψεις του, καταφέρνει με την ζωή του να νικήσει τη φρίκη κάθε εξουσίας. Οι αστρονομικές, οι φιλοσοφικές και οι μεταφυσικές του απόψεις, όχι μόνο διασώθηκαν, αλλά αποτέλεσαν έναν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαιότητα και στο σήμερα, αναδεικνύοντας αλήθειες που είναι αιώνιες για όλους τους ανθρώπους που θέλουν να λέγονται άνθρωποι. Είναι ενδεικτικό ότι πολλοί άλλοι επιστήμονες, που θεωρούνται αυθεντίες στον χώρο τους, δεν είχαν την τόλμη να αντιταχθούν τότε στην κραταιά εκκλησιαστική αυθεντία, όπως πολλοί σήμερα δεν αντιδρούν στο ακαδημαϊκό και οικονομικό κατεστημένο. Γι’ αυτό, στο εν λόγω κείμενο, θα επιχειρηθεί να γίνει μια αναφορά στο έργο και τις απόψεις του, αναδεικνύοντας ότι όχι μόνο η ζωή αυτού του ανθρώπου, αλλά και το πνεύμα του αξίζουν να παραμείνουν στη μνήμη μας. Τις ιδέες που λειτουργούν απελευθερωτικά πάντοτε θα τις πολεμούν οι κυρίαρχοι αυτού του κόσμου.
Η τέχνη της μνήμης: διατύπωσε την άποψη ότι τόσο η φύση, όσο και η σκέψη έχουν την προέλευσή τους στην αρχική ενότητα του σύμπαντος. Στο «έν» του Πλωτίνου, που συμπίπτει με το θεό. Ωστόσο, ενώ η φύση έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με τις θεϊκές ιδέες, τις οποίες και εμπεριέχει, η ανθρώπινη σκέψη συλλαμβάνει μόνο τις απεικονίζουσες σκιές. Η συμφωνία των εικονιζόμενων ιδεών με τη φύση αποτελεί ένδειξη για την ορθότητά τους.
Ο κηροποιός: στο έργο αυτό διακωμωδούσε την διαφθορά της εποχής του.
Ο δείπνος της Τετάρτης των τεφρών: όχι μόνο επιβεβαίωσε την ηλιοκεντρική θεωρία, αλλά επί πλέον υποστήριζε ότι το σύμπαν είναι άπειρο, αποτελούμενο από αναρίθμητους κόσμους, κατ’ ουσίαν όμοιους με τους κόσμους του ηλιακού μας συστήματος. Στο έργο του αυτό υποστήριζε, επί πλέον, όπως αργότερα ο Γαλιλαίος, ότι η Βίβλος θα έπρεπε να ακολουθείται για την ηθική διδασκαλία της και όχι για την αστρονομική ακρίβεια των γεγονότων που περιγράφει. Αν και εν μέρει λοιπόν υιοθετούσε κάποια στοιχεία της βιβλικής ηθικής, ωστόσο αυτές οι απόψεις του τον έφεραν σε ακόμη μεγαλύτερη αντιπαλότητα τόσο με την εκκλησία, όσο και με τους αριστοτελικούς. Ανέδειξε επίσης τα επιχειρήματά του για τον σχετικισμό του σύμπαντος. Με άλλα λόγια, το σύμπαν δεν έχει ένα κέντρο, αλλά εξαρτάται από το κέντρο που θα θέσει ο παρατηρητής του.
Για την αιτία, την αρχή και το εν: αποτελείται από πέντε διαλόγους. Ανέπτυξε μια φυσική θεωρία, πάνω στην οποία βασιζόταν η αντίληψή του για το σύμπαν, όπου μορφή και ύλη είναι αλληλοσχετιζόμενες και στενά συνενωμένες ουσίες, αποτελώντας το εν.
Για το άπειρο, το σύμπαν και τους κόσμους: ανέπτυξε την κοσμολογική θεωρία του μέσω μιας συστηματικής κριτικής της αριστοτελικής φυσικής. Ουσιαστικά, στο έργο αυτό απέρριπτε την κρατούσα τότε επιστημονική κοσμολογία, η οποία, στηριγμένη στις απόψεις του Αριστοτέλη, ήταν βέβαιη ότι η γη ήταν το ακίνητο κέντρο του σύμπαντος. Απεναντίας, ο Bruno υποστήριξε την πυθαγόρεια θεωρία που διατύπωσε στην αρχαιότητα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος και αργότερα επανέφερε ο Κοπέρνικος, ότι η Γη στρέφεται γύρω απ’ τον Ήλιο, μέσα σε ένα άπειρο σύμπαν. Για τον Bruno η θρησκεία ήταν το μέσο καθοδήγησης και διακυβέρνησης αμαθών ανθρώπων. Για τις απόψεις του αυτές έγινε αντιπαθής στους εκκλησιαστικούς κύκλους, αλλά και στους συντηρητικούς κύκλους της Οξφόρδης. Άλλωστε, δεν έχανε ευκαιρία να κατακρίνει με δριμύτητα τα ήθη της αγγλικής κοινωνίας και την σχολαστικότητα των σοφών της Οξφόρδης.
Η εκδίωξη του θριαμβεύοντος κτήνους: μία τριλογία με την οποία στρέφεται ενάντια στις δεισιδαιμονίες της εποχής του και στην καλβινική θέση ότι η σωτηρία έρχεται μέσω της πίστης. Ο Bruno αντέτασσε μία ανώτερη θεώρηση για την ηθική αξία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όταν αυτές βρίσκονταν σε αρμονία με το σύνολο της φύσης.
Το τέχνασμα του Πήγασου: είναι ένας διάλογος, με τον οποίο κάνει συστηματική μελέτη της ανθρώπινης ψυχής σε σχέση με το σύμπαν, ενώ καταλήγει στην άρνηση της απόλυτης ατομικότητας της ψυχής του ανθρώπου.
Για το ηρωικό πάθος: πραγματεύεται την ένωση της ανθρώπινης ψυχής, ως σκεπτόμενης μονάδας, με το άπειρο και προτρέπει τον άνθρωπο να νιώσει τη σωτηρία του, ν’ αγωνιστεί για την αρετή και την αλήθεια.
Η σκιά των ιδεών: διατυπώνει με ένα ποίημα την αναπόφευκτη αποτυχία μας να αναπαραγάγουμε το σύμπαν στο μυαλό μας με πειστικό τρόπο. Η πραγματικότητα είναι ένας ποταμός που ρέει συνεχώς και αυτομετασχηματίζεται σε κάτι άλλο.
Η εποχή του και οι επιδράσεις που δέχτηκε
Χαρακτηριστικό της αναγεννησιακής Ιταλίας είναι πως δείχνει ανεκτικότητα απέναντι σε άλλες θρησκείες και ότι δίνει περισσότερο σημασία στην επίγεια φυσική ζωή. Η λεγόμενη ανθρωπιστική παιδεία θεωρούνταν δεδομένη για τους άρχοντες και τα παιδιά τους. Έδειχναν προτίμηση στην κλασική αρχαιότητα και ιδιαίτερα στην αριστοτελική λογική και στον Πλάτωνα, που πέρασε στην εποχή αυτή μέσω των νεοπλατωνικών. Η εκκλησία παρέμενε ο σταθερός στυλοβάτης της εξουσίας. Ήδη, στις 8 Απριλίου 1546, η καθολική εκκλησία είχε αποφασίσει ότι όποιος δεν αντιμετώπιζε κυριολεκτικά το περιεχόμενο της Αγίας Γραφής και προσπαθούσε να της δώσει δικές του ερμηνείες θεωρούνταν αιρετικός.
Ο Bruno δέχτηκε επιδράσεις από όλο τον αρχαίο κόσμο, τόσο τον ελληνικό, όσο και τον αιγυπτιακό. Πίστευε ότι στη γη δεν υπάρχει τίποτε νέο, αφού η σοφία είχε αποκαλυφθεί από παλιά και όσοι ενδιαφέρονταν γι’ αυτήν δεν είχαν παρά να την αναζητήσουν στην αρχαία σκέψη. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε, πως η αρχαία σοφία, που ήλκε τoν Bruno, υπήρξε στον μεγαλύτερο βαθμό της απόσταγμα ελεύθερης σκέψης των απολίτιστων φυλών. Εκπλήσσει με τις ολοκληρωμένες γνώσεις του για τους κλασσικούς συγγραφείς, καθώς στην εποχή του η πρόσβαση στις αρχαίες πηγές ήταν πολύ περιορισμένη.
Για τον Bruno, η φύση σε όλες τις μορφές της, ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις, έχει μέσα της ψυχή και ζωή. Η φύση είναι ο θεός μέσα στα πράγματα, υποστήριζε. Καθώς, όμως, ο θεός αυτός καθ’ εαυτόν παραμένει μια απόλυτη αρχή, ο μόνος τρόπος για να τον προσπελάσει κάποιος είναι μέσα από τα πράγματα της φύσης, αφού, όπως ο θεός κατεβαίνει μέσα από τη φύση στη γη, έτσι και η άνοδος προς το θεό γίνεται μέσα από τη φύση. Θεωρεί τη σπουδή του φυσικού κόσμου ως την αληθινή μορφή φιλοσοφίας, που είναι ικανή να αποκαλύψει στον άνθρωπο τα μυστικά του σύμπαντος και να του εξασφαλίσει έγκυρη γνώση. Μέσα από την άσκηση της μαγείας θεωρούσε ότι μπορεί να προσεγγιστεί η φύση και να αποκαλυφθούν οι μυστικές της δυνάμεις.
Οι μάγοι της φιλοσοφίας, όπως εμφανίστηκαν στην εποχή της αναγέννησης, διαμόρφωσαν ένα νέο είδος φιλοσοφίας, μοναδικό στην ιστορία της. Πίστευαν ότι ο θεός δεν έκανε τέλειο τον κόσμο, αλλά ότι τον έφτασε μέχρι ενός σημείου και μετά εξουσιοδότησε και τον άνθρωπο να τον τελειοποιήσει. Ο Bruno πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι μικρογραφία της φύσης, που αναπαριστά τον μακρόκοσμο του σύμπαντος. Οι αθέατες ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις της φύσης εισρέουν μέσα στον άνθρωπο σαν δυνάμεις ενός ευρύτερου κόσμου. Συμβάλλοντας και ο άνθρωπος στην τελειοποίηση του κόσμου, αποκτούσε δυνατότητες να επιδράσει στα πράγματα. Έτσι, η φιλοσοφία είχε και πρακτική σημασία.
Πολλοί αμφισβητούν την επιστημονικότητα των απόψεών του ή την πρωτοτυπία του έργου του, τονίζοντας την επίδραση των αστρονομικών του παρατηρήσεων από προγενέστερους φιλοσόφους (Αρίσταρχος, Νικόλαος Κουζάνος, ο άραβας αστρονόμος του 11ου αιώνα Αλχάζεν, που είχε γράψει το έργο Προοπτική, ο Κοπέρνικος, οι μεσαιωνικοί παριζιάνοι Μπουριντάν, ο Ορέσμ και άλλοι). Ωστόσο, τα επιχειρήματα αυτά δεν έχουν αξία· αφ’ ενός επειδή ο τίτλος του επιστήμονα τού πέφτει λίγος και αφ’ ετέρου διότι τις επιδράσεις του ούτε ο ίδιος τις αρνήθηκε, καθώς δεν μειώνουν την αξία του πνεύματός του· πόσο μάλλον όταν πλήρωσε με αυτόν τον σκληρόν τρόπο τις απόψεις του. Άλλωστε, ο Γαλιλαίος χρησιμοποιεί και αναπτύσσει επιχειρήματα απ’ το έργο του Bruno, ιδιαίτερα απ’ το Δείπνο της Τετάρτης των τεφρών, χωρίς όμως να το κατονομάζει. Όταν ο Γαλιλαίος, το 1616 πέρασε ανάλογη δοκιμασία και πιέστηκε να απαρνηθεί τις θεωρίες του, όντας σε μεγάλη ηλικία πια, έζησε τα τελευταία του χρόνια σε κατ’ οίκον περιορισμό και, προκειμένου να μην οδηγηθεί στην πυρά, αρνήθηκε ότι η Γη κινούνταν. Ωστόσο, δεν έπαψε να συνεχίζει τις επιστημονικές του μελέτες. Η περίπτωση του Γαλιλαίου ήταν διαφορετική, γιατί ήταν από τους επιστήμονες, που εγκαινίαζαν το πείραμα ως τη μόνη αποδεκτή επιστημονική επαλήθευση. Ωστόσο, όπως δείχνουν οι πρόσφατες μελέτες, ο Γαλιλαίος επηρεάστηκε από το έργο του Bruno και σε πολλά ζητήματα ο δεύτερος ήταν αυτός που έδειχνε να απαντά πιο επιτυχημένα στα επιχειρήματα του πρώτου.
Όλο το βάρος της φιλοσοφίας του Bruno αναπτύσσεται γύρω από την ιδέα ενός νου, που απελευθερώνει τον άνθρωπο από κάθε μορφή υποδούλωσης.Οραματιζόταν έναν καινούριο πνευματικό κόσμο. Θεωρούσε ότι η φαντασία μας δημιουργεί γέφυρες ανάμεσα στον κόσμο του ουρανού και της γης. Δημιουργώντας εικόνες, απελευθερώνει τον άνθρωπο, ενώνοντάς τον με την παγκοσμιότητα. Με τη φαντασία μας, θεωρούσε, ότι στέλνουμε φως στις εικόνες που έχουμε μέσα μας. Όταν το φως συναντά το σκοτάδι, δημιουργεί τις εικόνες των πραγμάτων, άλλα από τα οποία έχουν περισσότερο φως και άλλα περισσότερο σκοτάδι. Υπάρχει ένα εσωτερικό φως αόρατο, που διαχέεται μέσα στο σύμπαν και κατευθύνεται μέσα από διάφορες συνθέσεις προς το εξωτερικό φως, το ορατό, τον ήλιο. Εκτός από τη φαντασία και τη μνήμη, θεωρούσε σημαντική τη συνείδηση και την εστίαση, δηλαδή την πνευματική συγκέντρωση. Με αυτό τον τρόπο, ο άνθρωπος αποκτά την ικανότητα να δομήσει έναν ενδιάμεσο κόσμο, τον ψυχικό, περνώντας στην ανώτερη σφαίρα, την πνευματική. Πίστευε ότι το ανθρώπινο ον θα ήταν κάποτε σε θέση να παρατηρήσει τα σώματα των κομητών στον ουρανό –κάτι που στην εποχή του ήταν αδιανόητο– αποδεικνύοντας έτσι ότι οι αμετάβλητοι, κρυστάλλινοι ουρανοί της αριστοτελικής-πτολεμαϊκής κοσμολογίας ήταν καθαρή ψευδαίσθηση.
Στο κείμενο αυτό δε θέλαμε να αναδείξουμε έναν μάρτυρα της επιστήμης, ούτε έναν ακόμη ήρωα, αν και παρουσιάστηκε συχνά ως τέτοιος. Επιλέξαμε τον Giordano Bruno, για να δείξουμε ότι ένας άνθρωπος, πηγαίνοντας σαν τους σολωμούς αντίθετα στο ρεύμα του ποταμού, κατόρθωσε να μην κλείσει τα μάτια στην αλήθεια που μόνο αυτός έβλεπε, σαν άλλος μάντης. Μάλιστα, όχι απλώς είδε, αλλά μίλησε κιόλας τόσο δυνατά, που ούτε οι φλόγες που κατέκαψαν το σώμα του ήταν τόσο δυνατές ώστε να νικήσουν την φλόγα του πνεύματος και της ψυχής του.Τόλμησε να παραμείνει πιστός σε όσα τον συνέδεαν αληθινά με την φύση και τον κόσμο. Και αυτή η πίστη δεν ήταν θρησκευτική, αλλά γκρέμιζε τον εξουσιαστικό λόγο με τα φτερά της ελευθερίας. Μίλησε για πνευματική ελευθερία, όταν η αναγεννησιακή Ιταλία δίκαζε ακόμη με όργανο την Ιερά Εξέταση. Με το έργο και τη ζωή του σημάδεψε το μονοπάτι της μνήμης ενάντια στον σκοταδισμό της λήθης. Αμφισβήτησε όλους τους εξουσιαστές όχι με τα όπλα του επιστήμονα, αλλά με την σφαιρική συνειδητότητα του σαμάνου. Γι’ αυτό, η σκέψη του γεμίζει τις σελίδες ελευθερίας της ανθρωπότητας.
Ο Μπόρχες, στο διήγημά του Οι θεολόγοι (Άλεφ), λέει: η σοφή και μετρημένη ανασκευή του ήταν αρκετή για να στείλει τον αιρεσιάρχη Εύφορβο στην πυρά. «Αυτό έχει συμβεί και θα ξανασυμβεί», είπε ο Εύφορβος. «Δεν είναι μια πυρά αυτό που ανάβετε, αλλά ένας πύρινος λαβύρινθος. Αν συγκέντρωνε κανείς όλες τις πυρές που μ’ έχουν αναλώσει, δε θα τις χωρούσε η γη και θα τυφλώνονταν οι άγγελοι. Το ‘χω πει πολλές φορές αυτό».
Τα παρακάτω λόγια του Ινδιάνου αρχηγού Σιάθ πιστεύουμε ότι είναι τα πλέον κατάλληλα, για να ολοκληρωθεί αυτό το κείμενο, καθώς αναδεικνύουν ότι η ιστορία του πνεύματος είναι ενιαία και αδιάσπαστη, όταν οι άνθρωποι έχουν τα μάτια ανοιχτά και βλέπουν με την καρδιά τους ελεύθερη: Νεκροί; Δεν υπάρχει θάνατος. Υπάρχουν μόνο διαφορετικοί κόσμοι.
σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 139, Ιούνιος 2014
[1]. Δανειζόμαστε τον τίτλο αυτού του κειμένου από το ομώνυμο βιβλίο του Γιώργου Χειμωνά (Η δύσθυμη αναγέννηση, Το όγδοο μάθημα για τον λόγο).
Σχετικά βιβλία, άρθρα και βίντεο:
Φίκας, Ιωάννης, Η θέση του Giordano Bruno στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών
Εκπομπή «Το σύμπαν που αγάπησα»: Τζορντάνο Μπρούνο: Ο μάρτυρας της επιστήμης
Θεοδόσης Πελεγρίνης, Γαλιλαίος Γαλιλέι: αιρετικές φωνές (συνέδριο). Και ιδιαίτερα τα κείμενα: Giovanni Aquilecchia, Πιθανοί απόηχοι του Μπρούνο στον Γαλιλαίο και Hilary Gatti, «Το δείπνο της Τετάρτης των τεφρών» του Μπρούνο και ο «Διάλογος για τα δυο Μεγαλύτερα Παγκόσμια Συστήματα» του Γαλιλαίου
John Bossy, Giordano Bruno: Υπόθεση πρεσβεία
Powell S. Corey, Did «Cosmos» Pick the Wrong Hero? (Άρθρο του Discover)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου